Valä pek akıllıydı! Bän Valäyı da çok sıkı tuttum!
(Valentina KOTENKO (BAURÇULU)nun anasınnan buluşmak)
2016-cı yılın Canavar ayın 8-dä, “GAGAUZLUK” Cümne Birliin “Gagauzların kayıp olan dilinin hem kultura adetlerinin Moldovada korunması” Proektı çerçevesindä, kısmet düştü buluşmaa valkaneşliyka Ekaterina Georgiyevna BAURÇULUylan, Valentina KOTENKO (BAURÇULU)nun anasınnan. Bu buluşmayı bana deyni uyguladı Valkaneş kultura Evinin eski direktoru, Gagauziyanın kıymetli kultura zaametçisi Vasilisa (Valentina) Konstantinovna FURMAN. Buluşmakta vardı Ekaterina Georgiyevnanın unukası Valeriy Stepanoviç BAURÇULU da, ani manisinä herbir iştä yardımcı olardı. Buluşmamız pek gözäl hem faydalı geçti da ayırılarkana annaştık, ani 2017-ci yılın ilkyazında taa bir kerä buluşacez. Ama kısmet olmadı, zerä o kışın Ekaterina Georgiyevna, kayıp, düşer da ayaanın almacıını kırêr. Bu beterä da 2017-ci yılın Büük ayın (yanvar) 19-da geçindi. Topracıı ilin olsun! O zamandan beeri çok kerä düşündüm bu insan için annatmaa, ama hep eri gelmäzdi. Da şindi, Valentina KOTENKO (BAURÇULU)nun duuma gününün 65-ci yıldönümünä hem ölüsünün 20-ci yılına, sanêrım, bu işin sırası da geldi.
Siz haliz Valkaneştä mi duudunuz? Burda, Valkaneştä. 1923-cü yılda iyulün 5-dä duududm. Evimiz plandaydı. Bobam – Georgiy İvanoviç ÇERNEV. Mamumda 3 uşaktık: bän, Nüklay batü hem kızkardaşım Oli. Oli 12 yaşında öldü. Biricik beni büüttülär, ama nasıl naazlı büüttülär!
Uşaklıınız niceydi? Pak masal gibi yaşanırdı ozaman. Ne yortularımız vardı! Şindi sa bosäk yortuları sade.
Kendiniz rusta mı üürendiniz? Romunda. İki klas, yarım da koridor! Bän üürenirdim islää, ama oldu bendä bir hastalık, korkudan. Da bän 12 yaşınadan kendimi pek prost tutardım. Allah korusun! Daalara, taşlara gitsin o hastalık, ne geldi benim başımdan. Uçtilkalarım da anama-bobama yalvaradı: “Tutun evdä onu! İlaçlayın! Gezdirin!” Da bir adam, ani bir Allaa adamı, sokakça Kaalekci (?) Todur sölärdilär, o beni ilaçladı. “Aaa, siz beni ilaçlamaa isteersiniz, – därdim. – Bän bilerim neylän ilaçlaycenız!” Da annardım da neylän isteerlär ilaçlamaa! Da ozamdan bän döndüm, ama, birtaan şkolaya gidämedim. 16 yaşında evlendim.
16 yaşında mı? 16 yaşında! Vakıtsız evlendim. Düşmäzdi ölä evlenmää. Dayak lääzımmış! Evlenmää mi lääzımdı bana?! Şöfördu. Hiç yoktu maşina küü içindä. Çaldı, bän da gittim. Bana lääzımdı bir yaş çatı, da…
Tükänımız vardı. Tükända bän yazardım hepsini, sçöt yapardım hepsini. Evlenmää ne taşçin alatlamışım?! Dayak, dayak!
Şindi sa diil kızlar aldanêrlar! Çocuklar kaçêrlar da kızlar giderlär üstünä. Maskara dünnääda yaşêêrız! Utanmak dünnääda! Diil adamnar hozäyni evdä – karılar! Ama evin hozäynisi – adam! Armanın kazıı – adam! Karıyı lääzım tutmaa, baştan onu sıkmaa! Da kolvermemää senin önünü geçsin: dursun sän geçäsin, da sora o geçsin! A şindi naoborot oldu. Valä bana därdi: “Mamu, ne sän okadar bu çocuklar için?” Därdim: “Mari, çocukların aklıları var! Karıların saçları uzun, ama akılları kısa onnarın, mari! Onnar hiç bilmeerlär näbêylar! Büün var mı – sabaa için düşünmeerlär! Hem evlenmeerlär ev bakmaa da başa çıkarmaa! Doydu, gider başka adam aarêêr!”
Siz kaç yıl kocanızlan yaşadınız? Bän kırk dört yaşından kaldım yalnızça. Nasıl kırlangaç yuvası daalêy, da düşey, da bilmeer angı tarafa almaa. Ama hep o evä çekiley. Ölä kaldım. Sanardım, ani bän görmeycäm… Uşaklarlan te bu kırıntıyı (evi – nışan “AS”) yaptım. Adam gibi aklım da erärdi. Şindi o bana ölä büük görüney! Te Valera (unkası – nışan “AS”) geliy. Küçükkenä hep burêy gelirdi. Kuzu gibiydi. Şindi başladı diklenmää. Yok bişey, gelecek senin aklın. Sän şindi elli yaşında – aklın başında başladı olmaa! Ama benim gibi çekmääsiniz! Allaa göstermesin! Nasıl dayandım bän bu kahırlara, ba çocuum?! Mezarlık yoluna yolcaaz yaptıydım.
Kati bulö, aaçlıı nicä geçirdiniz? Pek prost! Pek prost geçirdik! İdilär uşaklarnı bütün. Büük kütüklär getiridim, sürüklärdim, sobayı yakalım da yısınalım. Yannaşırdım sobanın yanına uşaklarımnan – Kostikacıım hem Stöpa ikisi vardılar. İmää yoktu. Vardı benim bir lelüm, lelü Sati, mamunun kıskardaşı. Ordan-burdan toplamış kartofi kapçaazı, onnarı – kaynadardık imää. Tätüsü da işlärdi, ona ekmek verärdilär. Karaaa! 100-zär gramcaz bir parçacık ekmek veridilär. Pek prost.
Sandık ani biz artık çıkmayacez o yıldan. Dübüdüz küü öldü, may. 5 uşak öldü aaçlıktan, anası da idi uşaklarını da, büzüldü o da. Ölüleri kızaklan götürüdülär – rıpa içinä sıbıdırdılar. Mezarlıın yanında büük rıpa vardı, orêy. Ne köpek kaldıydı, ne kedi, ne patkan – hepsini idilär. Bittiydi onnar hepsi. Kaybeldiydi dünnää! Aaçlık cendeminin kayalarını geçip, diri kaldık. A kimä da verdim rubalarımı, elimdä yapılmış döşekleri bir konservaya – onnar da öldülär. Da genä bän kaldım yaşamaa. Çiizimi da ekincää verdim, uşaklarımı başa çıkarayım. Allaa ayırêr kimi almaa. Mamum da kırk beş yaşında brüşnoy tiftan öldü. Hepsi genç!
Devlettän saalık uurunda yardım vardı mı? Bir ferşelcik vardı sade, Kornovak laabıydı. Bir da aptekacık açtıydılar bir evceyzdä. Kimsey yokru başka.
Şindi kuvettä bulunannar sizä yardım ederlär mi? Şindi kırıntıların elinä kaldık. Onnar sade kendi ceplerini bilerlär. Allah onnarlan! Ne bilerlär onnar, onun için cuvap edeceklär. Ama cuvaptan hiç korkmêêrlar. Yok onnarın hozäyinnii. Yok, ani annatsınnar nasıl lääzım. Onnarın – onnara görä. Onnar sade kendi evlerinä düşüner, ani ihtärlar için düşünsünnär. Şükür, birkaç kapeyka atêrlar orda, Valeciim için da. Yok bişey. Saadä dünneyi kullansınnar. Ama, onnar kendilerini da bilmeerlär kullanmaa! Adamsız zor yaşamaa, çocuum.
Ölä zormuş sizä, neçin ikincilää evlenmediniz? Kızçaazım da (Valädan unukası Katerina – nışan “AS”) deer: “Mani, maa, bana deersin evlenmedim, evlenmedin. A sä neçin evlenmedin 44 yaşında, ma?” Bana adamnar çok teklif ettilär. Genä uygun, üürenmiş adamnardan. Ama bän därdim: “Benim bir adamım var dünnääda”. “Onu senin mamun mu büüttü?” “Büütmedi mamum, a bän 16 yaşından onun elindä oldum! O beni koradı, o beni baktı!” Açan da çekişirdim ona, därdi: “Sus, sümüklü! Şkolaa geçirdim seni, köpeklerdän korudum, kolcaazından yamaçlardan atlattım. Burnundan on santim ötää görmeersin. Şindi da isteersin bana çorbacı olmaa!” “Sän ol bana çorbacı! Bän sendän korkayım. Diil bän sana iş vereyim. Açan tokattan girecen, biliym, ani sän geleysin! Ani adamım geley!” Oollarıma da därdim: “Sesläyin karılarnızı, ama vermeyin heptän ön karılarınıza! Karılar da gitmesin adamsız bireri. Bireri gidäsiniz ikiniz bilä!” Osaydı karılar şindi salt manikür, pedikür, boyêrlar saçlarını. Adam da geley, karıya yatarkana: “Kofe mi?” Bir sopa da kofeylen o doyursun seni! Adamnan karı açan annaşêr, o evdä gidey yaşamak ta islää. Ama açan yok annaşmak – dicaba yaşêêrlar o ev içindä. Uşaklar da gider “ayırın-tramvay” – nasıl aklıları buyurêr, kim näänı çekey. Ama işitmeerlär beni. Onnar pripazlık eder: “Yıkadım büün!” Ne yıkadın! Maşinka döndü! Adam da gitsin işlesin, getirsin para da ödeyäsin. Sän da içerdä kukonalık edäsin! Valä bana bunda pek kontra gelärdi.
Bukadar gözäl hem dooru laflar, ama adam içärsä, ozaman? Pek kontraydım te bu işkicilää. Kocama da çekişirdim. Ama ozaman lääzım susmaa, dakılmamaa ona. Açan içkili gelirsa, susun. Susun, da o utansın da çeketsin sizinnän lafetmää. İleri yoktu sarfoşçuluk, ne alkogoliklik. 5-6 fıçı şarap yapılırdı. Su erinä içärdik da ne alkogolik vardı, ne sarfoş.
Siz kırda işlediniz mi? Kırda hepsi işlämeer, mamu! Kırda işlämedim, hiç bilmedim o kır işini. Ama ev bakmaa, 16 yaşından beeri! Dübüdüz uşak. Elliyadan hepsi benim uşaklarım büüdüydü. Şindi da bir uşak! “Etiştirämedim bişey yapmaa, uşaa baktım!” Nekadar baktın? Onu da kırk kişi bakêr, o uşaa büüdüncä! Dünnää bölä oldu, dünnää diil islää oldu!
Kolhoza gittiniz mi? Gittim. Sekiz yıl böceklerdä işledim. Açan kayınnam oldu hasta da paralizat oldu. Beş yıl onu da baktım döşektä. Hem böceklerdä hem rayonoda uborşçița işledim. Utanırdım da: “Direktor karısı, uborşçița işlee!” Gidärdim gecä. Därdim: “Eh, iştän yok ne utanmaa! Prostluktan hem hırsızlıktan lääzım utanmaa! Onnardan korunmaa da karışmamaa ölä işlerä. İrmi sekiz rubleylen 8 can bakırdım.
Valä için para kablettiniz mi? Valeciim için çok bana ödedilär. Onun zarplatasını on yılınadan hep verdilär bana. Onnar dedilär ölä: “Kocası yapsın ona pamätnik. A mamusu, 7 uşak anası! Biz verecez onun mamusuna!” Ordan raysobestän bana peredaça da yolladılar. Bana ölä sölärdilär uşaklar: “Mamu, sän olaydın gramotnıy, sän hepsinä cuvap verersin nasıl lääzım. Kızçaazımnan da (Valädan unukası Katerina – nışan “AS”) lafederim, deerim: “Katüşacık, bän şansora dooru lafedämeerim, mamu. Aazım da, dilim da tutulêr” “Manisi, – deer, – pek islää lafedersin. Sän o forma lafedeysin, – dey, – ani altmış yaşında lafedämeerlär! Kaç yaşındaysın, mani?” İstämeerim söleyim kaç yaşında! 93 yıl! Var mı nasıl ölä kahırlık içindä yaşamaa?
Siz edi uşak anasıysınız mı? Ölä (sayêr): Kostika, Lälä, Mariçika, Stöpa, Pantüşa, Slavik, Valä. Ama Läläcıımnan Marçikamı küçücük kaybettim. Kalan uşaklarım hepsi üürenik çıktılar! Beşi universitetları hem institutları başardı. Valeranın (unukası – nışan “AS”) papası küsärdi bana: “Neçin sän onnarı tuttun obrazovaniyaylan?” “Sän onaltı, onedi yaşında evlendin – mamiçku! Aldandın! Alatladın evlenmää!” O pek akıllıydı hem pek hızlıydı. O bakardı te bu uşaklarımı benim. Düvärdim da onu, öbürlerini taa nestetmäzdim. “Aaa, sän acêysın öbürlerini!” Sora bir da uşak büüttü (göster Valeraya). O onsekiz yaşında uje yaptı uşak. A sän raz yaptın, ölä da büüt onu!
Valeyä mi dediniz? Diil, Valeranın bobasına. A, Valä! Valä pek akıllıydı! Bän Valäyı da çok sıkı tuttum! (aalayarak) Valäya hep çekişirdim. Därdim: “Yapmaasın mamuya bir prostluk! Yapmaasın mamuya bir utanmak! Allaa göstermesin, sän yaparsaydın! Dört batün var!” O en küçüüdü: Kostika – upravläyuşçiy aptekada, Stöpa – veterinarnıy vraç, Pantüşa – optikada glaznoy vraç hem infekționnıy bolnițada işläridi, Slavik – muzıkant, Valä! En islää çocuklar istedi onu. Valä bobasına benzärdi. Kocam da, İlya Födoroviç, 1917 yıldan duumasıydı, bitirdi Bolgradta en büük liçeuyu.
Sizin gençliinizdä hırsızlık vardı mı? Yaşamak pek interesti hem spokoynaydı. Yoktu hayırsızlık. A kim da, ani yapardı ırsızlık, pek aaz, vermäzdi ona kapan. Vardı bir Ragaliya dädu, küüçindä gezärdi “dungur-dum”. “Mariy, moş Koli gezer, kim ne yaptılar?” Gitmişlär, çalmışlar lokma. Asmış lokmaları ırsızın sırtına, akardı tuzlu su. Baalamış onun bir kolunu, ayaanı sincirlän taligaya: “cungur-cungur”. İndirip pindirirdi onu. Düvüdülär. Öldürüdülär, da brakardılar, ani olmasın kökü da onun.
Kati bulö, siz bir zor yaşamak yaşadınız… Zor! Pek zor bir yaşamak!
Gücendirmää hem acıtmaa istämeerim, ama hiç bir kerä da mı pişman olmadınız bu yaşamaya? Aydınnık dünneyä pişmannık mı olur, ba?! Bu dünnääyı biz görmeycez, bulmaycez. Genç ta öldülär, ihtär da. Aydınnık dünnääya kim var nicä doysun? Bu te ray burası, bu aydınnık dünnää. Nasıl sana kurtarêr, ölä savaşêrsın, yaşêêrsın.
Bitkidä bir maani bana söleyäbilirsiniz mi? Yanıkım bän, mamu. Nicä söliim, açan hepsini unuttum. Türkü mü kaldı. Dur düşüniym biraz. Bu maani diil. Buna biz därdik “sevgililik sölemää”:
Ay ermecä, eremcä, Kaşık saldım pirincä. Kaşık saldım pirincä, Ter bastı isleycä, Yar yanıma gelincä.
Yar yanıma geldi, Kapu aralık kaldı. Kapu aralık kaldı, Kayınnam bana darıldı. Darıldıkça darılsın, Oolu boynuma sarılsın.
Saa olun, Kati bulö. Saa ol sän da. Şindi gel gösteriim evimi hem patretleri. Gör niceldik biz!
Yazdı Todur ZANET
Источник anasozu.com
