İnsan topluluuna deyni bilim lääzım
“M.V. Maruneviç” adına Bilim-aaraştırma Merkezinin direktoru, istoriya bilgilerindä doktor Pötr PAŞALI annadêr bilim aaraştırmaların, bilimin soţial potenţialının praktika önemlilii için, Merkezin 2014-cü yılının işleri hem 2015-ci yıla plannarı için.
Pötr Mihayloviç, geçti bir yıl, nicä Canabin Gagauziyanın Bilim-aaraştırma Merkezin direktoruysunuz. Kolektivınız için bu yıl nicä geçti? Şindi başarılar* için zor sölemää, ama kısadan bölä söleyecam. Bizim kolektivımız ancak ayaa kalkêr. Hepsi taa olmêêr nicä isteerim olsun, neçinki dolay yanımızda çok problema var. Ama bir yılın içindä, Gagauziya İspolkomunnan barabar, biz kolektivi kurduk hem may boş erdä material bazasını kurduk: odaları arendaya aldık, mebel, kompyuter tehnikası, biblioteka, arhiv. Biz bulunêrız Komratta, Pobeda sokaa, 58, 4-cü kat “Komrat-Siti” binasında.
Ama en meraklı, ki kurulêr genç aaraştırmacıların şkolası, angısında var üüsek uurlu aaraştırma proektları istoriya hem etnografiya, dil hem lingvistika, ekonomika hem elzanaatı aaraştırmalar, ţivil topluluu alayında. Bir küçük analiz: kolektivda 18 kişi işleer. Onnarın 14-dü yaşêêr hem işleer burada, Gagauziyada, 3 kişi Komrada Kişinevdan geler, ikisi Türkiyedä hem Bulgariyada magistraturada üürener. Milletlik tarafından bilim aaraştırmacıların arasında var 12 gagauz, 2 bulgar, 2 ukrain hem 2 rus. Onnarın orta yaş uuru – 45 yıl.
Bizä deyni pek meraklı hem paalı o fundamental aaraştırmalar, angıları gagauz halkının istoriyasına, onun dedelerinä hem Büük Kırın teritoriyasında devletliin formalarına baalı. Afetsin beni okuyucu, ki burada vererim Gebelsin, tiranın, anılmış laflarını, angılarında görüner büünkü moldovan politikasının özü: “…al halktan onun istoriyasını, da bir evladboyundan sora o bir sürü olacek, ama taa bir evladboyundan sora onu olacek nicä hayvan sürüsünü gibi önetmää*…”. Pek tanınmış bir situaţiya, diil mi? Bezbelli, biz çoktan çırak olduk da bunu hiç tä esap almadık!
Haliz dä, bizdä az vakıt kaldı. Bu yalan denizindä lääzım birleştirmää en ii fikirli adamnarı da Vatanı, halkı, uşakları hem unukaları kurtarmaa. Yok halk istoriyasız, nicä dä yok istoriya halksız. Meraklıydır yaptıkların, ama laflar bişey diil.
Bilim-aaraştırma Merkezin strukturası nesoy? Merkezdä dört bölüm var: İstoriya hem etnografiya bölümü, Dil, literatura hem folklor bölümü, İnformaţiya-tiparlamak bölümü. başı Hepsinin onnarın başları anılmış hem avtoritetli insannar.
Büün şüpesiz olur demää, ki herkezi annêêr: insan topluluuna deyni bilim lääzım. Başka laf – hazır mı topluluk aaraştırmaların başarılarını kullanmaa hem nekadar o hazır bilim-aaraştırmalara yatırmaa*.
Bak, büük sekret diil, ki çoyunda evdä kompyuter var, may herkezindä mobilmıy telefon var, İNTERNET var, biz üüreneriz mal satın almaa, evdän çıkmadaan – hepsi bunnar bilimin başarılarıydır. Ama medalin ters tarafı da var: soruşlar hem problemalar, angıları peyda olêrlar halkın migraţiyasına görä, aylelär hem evlär daalêrlar, bizim saalıımıza imäk malların zararı, dinnerin arasında cenklär h.b. Bu soruşları lääzım derindän üürenmää, lääzım ekspertiza yapmaa, aaraştırmaa hem rekomendaţiya vermää, angıları politikacıların hem devlet öneticilerin* masalarına koyulêrlar.
Bilim-aaraştırma Merkezinin ne problemaları var hem nicä Canabinä uygun çıkêr İspolkomnan hem Gagauziya Halk Topluşunnan işbirliktä bulunmaa? Bilim Merkezi – Gagauziya İspolkomun evladı. Gagauziya Halk Topluşun başı D.G. Konstantinov, bücet komisiyasının başı G.İ. Morar devamnı yardım ederlär bilgiçlerä, ana tarafını aaraştıran insannara, aaraştırmacılara. Bu işin pozitiv tarafı. Ama problemalar var bizdä dä, nicä dä hepsindä. Deyecez, 2013-cü yılda Bilim Merkezi danıştı Komradın kasaba Sovetinä versin 10-15 sotka toprak, “Gagauziyanın bilim hem kultura evi”ni yapma deyni. Adadılar, ama şindilik vermedilär. Bak biz lääzım yaşayalım diil sade büünkü günnän, ama gelän evladboyları için dä lääzım düşünmää.
İkinci soruş. Bütün dünnäda, Kişinevda da, bilimin finanslaması prioritet erini kaplêêr. Nekadar verdilär yılın sonunda gelän yıla deyni, ne yaparsan – yap, ama garantilä. Bizdä sä ters olêr: Bilim Merkezinä finansları vererlär o paralardan, angıları kaldılar bücet sferasının hepsi başka organizaţiyalarına verdiktän sora. Çinovniklär durmamayca parayı keserlär, onnarı da, angılarını deputatlar verdilär. Bölä davranışlarlan, haliz, açan uçrejdeniye henez ayaa kalkmaa başladı, yok nicä kayıl olmaa.
Bilim Merkezin Bilgiç Sovetinä uyêr, ama dooru, ki büük zorluklarlan, toplamaa bilim kadralarını. Şükür, ani bulunêr insannar, angıları bizä halizdän yardım ederlär. Gagauziyanın Bilim Merkezin direktoru İspolkomun azası diil – bu bir paradoks. Bizi teklif etmeerlär Halk Topluşun toplantılarına, nicä lääzım olsun zakona görä. Gagauziya Başkanın izininä görä bän her afta giderim planörkalara, aparatın toplantılarına, ama statusum yok.
Birdän, nicä beni Bilim Merkezinä direktor koydular, Moldovanın Bilim Akademiyasının Prezidenti G.Duka bir kiyat yolladı, angısında yazılı, ani Gagauziya Bilim Merkezin direktoru Bilim Akademiyasının Üüsek Sovetinin azası olêr. Eer bu işleri Kişinevda annarsaydılar, neçin Komratta annamaa istämeerlär? Hepsi bu adımnarı lääzım diil sabaa, ama büün doorutmaa Avtonomiyanın kaavilemesinä. Bölä diil mi? Sekret diil, ki gelecek zamannarda Gagauziyada lääzım kurulsun kendi Bilim Akademiyası, ko ilkin Moldovanın Bilim Akademiyasının filialı gibi. Demäk, regional bilimi ilerlesin deyni, lääzım olsun zakon bazası. Var başka da soruşlar. Siz, bezbelli, esap aldınız, ki, açan Kiril Gaburiç Premyer-Ministr olmaa deyni kandidattı, o Moldova Bilim Akademiyasına gitti da orada bilgiçlärlän buluştu. Bundan sora Pravitelstvonun programasında peyda oldu bir bölüm, angısının adı “Bilimä yardım hem inovaţiyalar”. Şindi söläyiniz bana, bizim kuvet organnarımızda bölä punktlar var mı? Şindilik yok. Umut ederiz, olaceklar.
Gagauziyada bilim doktorları var mı? Elbetki, bizim halkımızda talantlar var. Avtonomiyada genç bilgiçlerin pleyadası büüyer. Bizdä işleer 6 genç bilim doktoru. Komrat Devlet Universitetindä işleer yakın 30 doktor, Moldova Respublikasının Bilim Akademiyasında da gagauz hem bulgar bölümnerindä onnar var, yabancı devletlerdä dä. Geçän yıl bizim üç bilim zaametçımız bilim derecelerini* kablettilär. Pek az bizdä o bilgiçlär, angıları kultura arası komunikaţiya problemalarınnan, üüretmäk standartların işlendirilmesinnän zanaatlanêrlar. Bizä etişmeer diil sade bilim doktorları, bizä lääzım politika menecerları, zakonnara görä işleyennär, kultura, turizm sferalarında işleyennär, energosnabjeniye uurunda injenerlär hem başka da inovaţiyalı dallar. Bizim çalışmamız hem bilgiçlerin aaraştırmaları için herkezi var nicä üürensin bu saytta: www.gbm.md. Gagauziyanın Bilim-aaraştırma Merkezinin en yakın zamanda plannarında: mardın 25-dä 2015-ci yılda hazırlanacek hem geçirelecek bilim-praktika konferenţiyası bu temaya görä: “Gagauz dilinin ilerlemesindä Masa-İnformaţiya Kolaylıklarının* rolü hem insan topluluunda etnika arası annaşmasının başarı kazanması”.
Sizin partnörlarınız kimdir, neredä onnar taa çok hem neçin? Bizim temel partnörlarımız: Moldovanın Bilim Akademiyasının institutları (Kultura zenginniklerin İnstitutu), enţiklopediya bilgilerin İnstitutu, Komrat Devlet Universiteti, Rusiya Bilim Akademiyasının Etnologiya hem Antropologiya İnstitutu. Biz aarêêrız partnörları Germaniyada, Türkiyedä, Kazahstanda, Bulgariyada, Vengriyada, Ukrainada, Belorusiyada, orada, neredä var gagauz diasporası hem islää bilim tradiţiyaları. 2015-ci yılda başlêêrız realizaţiyaya koymaa Estoniyadan kolegalarımızlan bir proektı.
Bilimin sınırları yoktur. Biz hazırız işbirliktä bulunmaa ekonomika, istoriya, dil, kadraların hazırlamasında sferalarında.
Bir bilgicä sormuşlar “Neredä Er üzünün ortası”? O 10 adım yapmış da göstermiş: “Burada, eer inanmarsaydınız, ölçünüz!…”
Bliţ soruşlar:
Adetçä angı duygularlan uyanêrsınız? Koşucu* duygusunnan. Günün zamanında okadar çok lääzım yapmaa. En meraklı: seni ufak işlärlän oyalamasınnar. Siirek, ama bölä günnär uyêr geçirmää. Hep bu zamanda bän aftanın sonunu bekleerim, dostlarımnan dinnenmää deyni. Eer sän büünkü gündä islää formasındaysan, sän kaçêrsın. Ama eer formanı kaybettiseydin, taa ii olacek vakıdında gidäsin.
Neyä lääzım davranmaa şakasız?Profesiyaya. Profesiya ― stabilliin garantiyası. Eer adam profesionalsaydı, o korkmêêr yannışlıklardan hem zorluklardan, o kendi yannışlıklarını annayabiler hem doorudabiler. Yaşamak yok nicä olsun düz hem kolay. Yok nicä olsun kompromissiz dä.
SÖZLÜK insan topluluu (Bilim Merkezin termini) – человеческое общество önetmää (Türküye türkçesindän) – управлять yatırmaa (Türküye türkçesindän) – вкладывать önetici (Türküye türkçesindän) – управленец devamnı (Türküye türkçesindän) – durmamayca derece (Türküye türkçesindän) – ступень işbirliktä bulunmaa – сотрудничать evlad – детище garantilemää – обеспечивать uygun çıkmaa – удаваться başarı kazanmaa (türküye türkçesindän) – достигать Masa-İnformaţiya Kolaylıkları (Bilim Merkezin termini) – Средства Массовой Информации koşucu (Türküye türkçesindän) – бегун
Источник anasozu.com
