Gagauzlar hem Ukrainada cenk – avtor görüşü
Tragik olaylar ani «raşist» beterinä şindiki zamanda Ukrainada olȇrlar, Rusiyanın en inatçı simpatikacıları sanki lääzımdı ayıltsın – neredä onnar da yaşamasınnar, özelliklän, Ukrainada ya da Moldovada. Sovet Birliinin daalmasından sora, bizim 2 devletlerin politik uurları hem problemaları pek yakındır. Ama bu post bän adamȇȇrım ukrainnara ya da moldovannara, ama bu iki devletin yaşayannarına - gagauzlara. Bugün lääzım birkaç bilgi cenk için tekrar söleyelim hem dolduralım, da soram gagauzların cenkä ilişkisinä nota verelim.
Bän başladım yazıyı sözlärlän, ki bu cenk lääzımdı ayıltsın o insannarın kafalarını, ani hep yaşȇrlar geçmiş zamannarında. Ama nicä gösterer bu cengin ilk 40 gün (ilerki çokyıllı olayları almayıp dikata) hronik hastalıı bölä kolay ilaçlanmaz, kimdäsä hastalık terminal stadiyada köklenmiş. Bän bilerim ani Ukrainada hem Moldovada gagauzların için çoyunun görüşü pro-rus. Ölä, bu dooru - gagauzların ruh halı hem onnarın arasında olayları buna kanıt gibi olȇr, ama herkezin için laf gitmeer. Hadi taa derin aaraştıralım.
İlk sırada bän Ukraina gagauzlarının sayısını (30000 – 35000) hem Moldova gagauzların sayısını (yaklaşık 130000) aklınıza getirecäm. Onnarın arasında büük ayrılık yok, ama da onnarın 30 yıllık iki baamsız devlet içindä yaşaması, ebetki, kendi izini braktı. Cenk için soţiologiya aaraştırmaları gagauzların arasında hiç kimsey yapmadı, ama geneldä Moldova hem Ukrainada toplumsal temperaturayı gösterän yaklaşıklı cuvaplık var. Bundan kaarä, gagauzların aramızda var direkt, dooruca konuşmak.Bölä, benim düşünmeklerimä görä, (bakmayarak ani Ukraina Silaflı Kuvetlerindä hem başka Ukraina kurumnarında bizimkilär var) ukranalı gagauzlara sorarsaydık «Ukrainada cenk için kim kabaatlı?» - en az yarısı kesinni söleyecek “Rusiya kabaatlı”. Moldovadakı gagauzların cuvapları sa, cenk yokkana zamanda, nicä siz annȇrsınız, katastrofa gibi olaceklar. Prognoz yapmaa zor, ama bencä 20% da Rusiayı kabaatlamayacek.
Bän hiç istäämeerim milletlärarası savaşları kaldırmaa, özelliklän Ukrainada, neredä toplumun çoyu bu saldıran rus banditlerindän azetmeer. Bän bunu yazȇrım ki bunun sebepi taa islää annayalım hem durumdan çıkışları bulalım. Nesoy problemalar var?
İLK: MENTALLIK HEM TARİH
Näändän gelmiş Rusiyaya bölä sevgi? İnsannar arasında şu görüş var: eski zamannarda Rus Imperiyası teklif etti Bucaa (rusların XVIII – XIX asırda rus-osman cenktä kaptıı yerlerinä) ortodoks hristiannarı Bulgariyadan (neredä Karadeniz kıyısında yaşayannar çoyu gagauzdu). Paralelca, Rusiya kaldırdı hem yolladı aşıra Bucaktan muslim tatarları. Tunadan eni göçmennär (gagauzlar, tukannar, käär dä arnautlar) pek islää şartları kablettilär (vergi ödenmemesi, armatada hizmet yapılmaması). Bir zaman sora gagauzların mantıında taa da büük iz Sovet Birlii braktı, insannarı Kolhozlara toplayıp hem kıtlıı düzenneyip (bundan taa ileri, 1932-33 yıllarda Romıniyada bulunan Basarabiya taa bir aaçlıktan kurtulmuş). Bütün olayların kompleksi gagauzlara büük bir etki yarattı: bir taraftan, gagauzlar korudular onnarın özgünnüünü, adetlerini, dilini (ama da büünkü günä artık okadar iyi durum diil). İkinci taraftan, gagauzlar Rusiyaya bütünnän adanmış hem sadık kalmış.
İKİNCİ: INFORMAŢİYA KAYNAKLARI
Büük olasılıklan bu en önemni problemadır, neçinki 30 yıl içindä Ukrainanın hem Moldovanın hareketsizlii Rusiyaya izin verer bizi rus mental hem informaţional alanında tutsun. Rusiyanın sadece islää tarafını gösterärkän, yıllarlan gagauzların kulaklarına propagandayı döktüydülär. SSRB (CCCP) için umutlar, kendi sensellerinä hem komuşlarına karşı hırsızlıkları saklanmak, türlü palavralar «Hunta», «Banderacı» «denaţifikaţiya» hem başka feyk – sadece büük yalanın parçasıdır. Zor sölemää, nasıl var niceydi tehnik tarafından bunu yapmaa, ama vatandaşların imii pak korumaa deyni Kiev hem Kişinöv lääzımdı hepsini yapsın, sölämeyeräk ani lääzım dä öz informaţional politikası olsun. Sonuçlar lääzım gelsinnär kafalara 2014-cü yılda, Kırım hem Donbass aneksiyasından sora. Käär dä büün, açan «raşistlär» ukranada kasabaları yok ederlär, Moldovadakı gagauzlar informaţional zihiri ötää dooru içerlär.
Nasıl bölä var nicä olsun?... Söleyeceniz, insannar türlü kaynakları kullanabilerlär, şükür ani tehnologiyalar var şindiliktä. Olä, kullanabilerlär, ama rezultat hep başkadır. Çıkȇr, ani onnara lääzım yardımcı olalım.ÜÇÜNCÜ: UKRAINANIN HEM MOLDOVANIN DOLAY POLİTİKASI
Özelliklän o insannar için, kim titul milletinin payı diildir . Küçük halklar hem millet azınnıkları Moldovaya hem Ukrainaya integrat olsunnar deyni maasuz politika lääzımnıydı. Dooru ani 1991-cı yıldan gagauzlar seftä iki devlet içindä kaldılar, da lääzımdı absolüt eni şartlara sınaşmaa. Bundan taa ileri, gagauzlar birkaç asır Rus İmperiyasında hem Sovet Birliindä yaşardılar, birkaç parça zaman Romıniyadaydılar da. Ukraina için ne var nicä düşünsünnär?...
Getirecäm bir örnek, öz yaşamamdan. Herkezin «korkunç Banderacılar» için annattıı batı Ukrainaya bän seftä vizit yaptım açan universitettä üçüncü sınıftaydım. Ama orada yaşarkana, buldum ki oralı insannar memleketini beenerlär, bütünnän normal, da gagauzların için hiç bişey işitmedilär. Nasıl var nicä ozaman lafetmää integraţiya için, açan bir devlettän vatandaşlar kendi kendinizi bilmeerlär?...
Başka bir örnek: Bucak küylerindän birindä, benim bulgar anamım ev önündä (bän sa ayrı gagauz küyündä büüdüm) sadece biricik parça asfalt korundu, başka yerlerdä hiç yoktu. Belli ki bölä işlär kafa iimii diiştirerlär. Üzlän kerä vardır işittiim “Ukraina bizä deyni ne yapmış?”, yani toplumsal, ekonomik hem gumanitar tarafından Ukrainalı gagauzlarlan kimsey ilgelenmemiş, onuştan Rusiya onun informaţional sferasını kapladı. Gagauziyanın soţial hem ekonomik uuruna Türkiya katılmaa çeketmiş.
Bän şindiyä kadar bişey annamayan olannarı haklılandırmaa istäämeerim, sadece soruşa «Nedän bu oldu?» cuvap ederim. Moldovanın hem Ukrainanın türlü nüansları bakışına almayarak var nicä söleyim ani herzaman lääzım olsun etki hem tepki, bir-birinä karşı işlär.
Hem dä en önemni bir şey: başka dooru düşünän paalı Gagauzlar! Şindi sizdä var şans mental geçmişindän kendinizi kurtarmaa, çünkü cenktän taa da kötü hem ayıklandırmak işlär yok. Yukardakı yazdıım sebeplär için sizin "paralel dünnesindän" yaşamanızı brakın.
İlk sırada, siz kendi kendinizä şükürlü lääzım olasınız, ani korudunuz kendinizi. Rusiya gagauzlara Bucaa teklif etmedi ki kurtarmaa onnarı, ama şu eni teritoriyalarda kendini kurtarmaya deyni. Üülen Basarabiyada, ilk 100 yıl yaşarkana rus dokumentlerindä sizi käär dä „gagauz” (ayırı halk gibi) yazmamışlar. Siz onnara deyni sаadä instrument gibiydiniz.
İkinci sırada, siz herbir rus lafına inanarkan, onnarın propagandasının ellerindä instrument kalȇrsınız. Onnardan gelän palavralık lafları destek ederlär aslı rus faşist propagandasının ideologiyasını. Bunu sölerim bir deneyimni jurnalist gibi, nicä bir adam, kim Kievdä yaşadı hem dä hiçbir kerä milli diskriminaţiyaya karşılamadı. Beni diil lääzım denaţifikat yapmaa. Diil lääzım bombalamaa benim kasabamı, angısı kabletti beni da verdi bana kolaylık üürenmää. Käär dä şindi bunu yazarkan sirena uulȇr.Üçüncü sırada, Ukraina hem Moldova baamsız devletlär olarak, lääzım taa islää temellensin (bu hızlı olmȇȇr, o uzun bir proţes), şindilik sa onnar taa kendi kendinä bişey vermedilär, vatandaşlarına kolaylıklar saalamadılar. Ama siz – devletlerin parçasınız, paysınız, onnarın hayırlıı sizä baalı.
Gagauzluk koruması için situaţiya özel durumda bulunȇr. Ukrainada ya da Moldovada ilerlenmenizä kim karşı çıkȇr? Hiç kimsey, kolaylıklarınız var. MR-da (Moldova Respublikasında) gagauzların özel avtonomyası var, onun neeti – gagauzların adetlerini hem dilini korumaa. Sonuçlar var mı? Otuz yıllık siz hiçbir gagauz dilindä üüredän şkolayı açmadınız, bakmayarak ani uşakların gagauzça bilgileri mayemen yok oldu şansora. Bununnan bilä, siz çıkȇrsınız rus dilini korumak için protestlerä, ama rus dilinä büün bişeycik hatalı diil. Saygılı gagauzlar, bölä insannara «mankurt» deerlär.
Annȇrım, ani bän kapalı kulaklara yok nasıl bişey annadayım. Ama durumuza bakın, istersiniz mi, istämeersiniz mı – işlär diişerlär. Sizin inandıınız olannar birkaç gün içindä Kiev, soram da birkaç hafta içindä kalan Ukrainayı kaplamaa istemiştilär. Ama olmadı. Ah, ölä, ölä... Amerika kabaatlı, sadece onun beterinä Ukraina taa diri kaldı. Beki AŞB (Amerika Ştatlarının Birlii) en gelişmiş devlet olarak kendi geopolitik oyununu da oynȇȇr, ama eer Ukrainada hiç kimsey istämäzsä cenk etmää Vatan için, ozaman Amerika da bişeylän yardım etmeceydi.
Burada insan savaşȇr diri kalmaa neçinki «raşistlär» yıktırmaa hem öldürmää bizi geldilär. Onnarın geldii yerlär ölü insannarlan doolu, da ukrainalılar (onnarlan bilä gagauzlar da) şindilik onnarın yaşamak hakını korumaa savaşȇrlar, sizi dä koruyȇrlar - normal insan olmak hakınızı, gelişmäk hakınızı. Düşünmeyin ani Rusiya gelirsä islää yaşayaceniz, bu olmaz, artık kanıtlar çok var. Ukraina, büük kurban verip tarayacek, şindilik da bu artık belli. Kullanın bu şansı, kokondan çıkın, insancılıınızı gösterin, prangalarını kesin da geri bakmayarak ötää gidin.
Bilin, ani benim salt bir umudum var – söleyim BİZ hepsi gagauz için. Şindilik sä, sölerim ukrainnara – «biz birliktäyiz!». Benim gibi düşünän binnän gagauzlar şansora var, az zaman sora taa da çok peydalancek!
Ivan Kapsamun Bu statya hem onun gagauzça çevirmesi maasuz GAGAUZ.ONLİNE deyni uyarlanmış.
